Marikenpad

De gedachte zou op kunnen komen, maar de dorpsnaam Helvoirt wijst niet naar een danteske hellevaart, maar doelt op een voorde, een doorwaadbare plaats, in een woest en moerassig gebied waar in de middeleeuwen het dorp Helvoirt ontstond. Zo’n gebied werd “hel” genoemd, vandaar de “hel” in “Helvoirt”, tegenwoordig staat het nog resterende deel bekend als natuurgebied Helvoirts Broek. In 1192 wordt Helvoirt voor het eerst vermeld in de akte voor de bouw van een kapel. Dan moeten er dus zeker de nodige gelovigen zijn geweest. Veel van die vroege kerkjes in Brabant dateren uit ongeveer dezelfde periode, zo rond de 12e eeuw. In die tijd vonden de opkomende adel en de geestelijkheid elkaar in een gemeenschappelijk belang. Kerkjes werden door de plaatselijke adellijke machthebbers opgericht als een soort statussymbool en een plaats waar zij en hun familieleden een laatste rustplaats konden krijgen.

In de loop der eeuwen nam de Helvoirtse bevolking, gelovig of niet, langzaam maar gestaag toe, van rond 600 inwoners in de 15e eeuw tot de hedendaagse kleine 5000.

Zoals zo veel buurtschappen en dorpen in deze regio ressorteerde Helvoirt onder het kwartier van Oisterwijk, dat weer deel uitmaakte van de Meijerij van Den Bosch. Kasteel Zwijnsbergen, daterend van de 15e eeuw en gelegen aan de Zandleij, bood onderdak aan de heren van Helvoirt, het is in 1914 in particuliere handen gekomen en gebleven.

De gemeente Helvoirt omvatte ten langen leste behalve het dorp acht buurtschappen en gehuchten, waaronder bijvoorbeeld Cromvoirt. In 1996 werd het samengevoegd met Haaren en sinds het opheffen van die gemeente in 2021 valt Helvoirt onder de gemeente Vught. Naast bovengenoemd kasteel trekken een aantal monumentale villa’s en boerderijen de aandacht.

Zoals Oost-Nederland in de middeleeuwen de hessenwegen kende, oude handelswegen die een verbinding vormden van Duitsland naar het westen van Nederland, zo waren er in het toenmalige hertogdom Brabant in die tijd handelsroutes die met name van de Duitse en aan de IJssel gelegen Hanzesteden via Nijmegen naar Antwerpen leidden. Antwerpen was in die tijd de economische grootmacht van de zuidelijke Nederlanden en een van die oude handelswegen liep grofweg van Nijmegen via ‘s Hertogenbosch en Tilburg naar Antwerpen. Noord-Brabant was in die tijd een grotendeels dunbevolkt gebied. De onverharde wegen volgden vaak een grillig patroon door moerassige gebieden en woeste gronden, afhankelijk van de begaanbaarheid van het gebied. Dit  wordt geïllustreerd door diverse plaatsnamen, zoals bijvoorbeeld Helvoirt. De naam Helvoirt komt van “hel”, een woest, moerassig gebied, met erdoorheen een “voort” ofwel een beloopbare doorgang. De oude handelsroute was de inspiratiebron voor Tilburger Frans Godfroy, die een wandelroute samenstelde van in totaal 153 km die zoveel mogelijk het historische traject volgt. Het pad is vernoemd naar Mariken van Nimweghen, hoofdpersoon in een tekst uit het begin van de 16e eeuw. De hier beschreven wandeling volgt het deel van het Marikenpad tussen Helvoirt en Tilburg en doet onderweg Haaren en Oisterwijk aan. Bijzonder is dat deze oude handelsweg bij Laag Heukelom de Hollandse Weg kruist, een andere historische handelsroute die in noordelijke richting liep langs Waalwijk naar Gansoyen, een voormalig dorp aan de Oude Maas. De exacte loop van de oude wegen is vaak niet meer met voldoende betrouwbaarheid te reconstrueren. Bronnen spreken elkaar vaak tegen op dit punt, er rest dan meestal niets anders dan een best guess. De moderne tijd heeft her en der zijn meedogenloze stempel gedrukt op de oude infrastructuur, zodat het oorspronkelijke pad de ene keer onderbroken wordt door sportvelden en in een ander geval geblokkeerd door een snelweg. Aan de tekentafels blijkt vaak maar weinig respect voor ons historisch erfgoed! In Tilburg waren de St. Josephstraat en de Heuvelstraat ooit onderdeel van de oude handelsroute die we verlaten als de wandeling via de Nieuwlandstraat en de Stationsstraat richting station voert.

Het Marikenpad is een reconstructie van de middeleeuwse handelsroute van Nijmegen naar Antwerpen. Onze wandeling van Helvoirt naar het centrum van Tilburg volgt grotendeels het traject van dit Marikenpad.

Torenstraat 47, gelegen schuin tegenover de kerk is de woning die vanaf 1871 werd bewoond door dominee Theodorus van Gogh, de vader van Vincent, zijn echtgenote en vijf van hun kinderen waaronder Vincent’s broer Theo. Vincent heeft hier zelf nooit gewoond maar verbleef in die tijd in Den Haag en later in Londen, waar hij werkzaam was bij kunsthandel Goupil & Co. Hij bezocht zijn ouders echter regelmatig en heeft diverse schetsen van Helvoirt gemaakt, o.a. van de protestantse kerk. In de kerk staat op een koperen lezenaar een statenbijbel uit 1702 die dominee Van Gogh bij zijn vertrek uit Helvoirt in 1875 aan de kerk schonk. De domineeswoning is een statig witgepleisterd huis dat stamt uit 1657, destijds gelegen aan een van de twee verharde wegen die Helvoirt rijk was en die in die tijd nog Kerkstraat heette.

Het stemt niet heel vrolijk te zien hoe slordig er met zulk uniek cultureel erfgoed is omgesprongen. De Zwarte Leeuw was een van de weinige “oude” restaurants die nog resteerden van het voormalige pleintje ‘t Eind dat in de vijftiger jaren van de vorige eeuw ten prooi viel aan de N65. Zo’n 600 jaar historie moet blijkbaar wijken voor een trendy restaurant waarvan dan tenminste die oude naam behouden had moeten blijven. Gelukkig is het originele uithangbord bewaard gebleven, het is in het bezit van het Noordbrabants Museum. De naam “Zwarte Leeuw” heeft vermoedelijk een relatie met het wapen van het graafschap Vlaanderen waarop een zwarte leeuw tegen een gele achtergrond.

waar ooit een gezellig dorpsplein lag…..

doorkruist nu de drukke rijksweg Tilburg – ’s Hertogenbosch  het dorp Helvoirt  en snijdt het zuidelijk deel van de rest van het dorp af. Eind jaren vijftig van de 20ste eeuw werd deze N65 vierbaans en in zuidelijke richting verlegd. Daarvoor werden tien panden gesloopt, waarvan sommige met een lange geschiedenis. Hierdoor verdween in Helvoirt het karakteristieke plein, waarop de dorpslinde stond en waaraan enkele rustieke herbergen waren gelegen. Het werd in vroegere jaren ’t Eind genoemd en was het brede verbindingsstuk van de Torenstraat en de Molenstraat. Van het pleintje resteert onder meer voormalig restaurant De Zwarte Leeuw (nu Lots), volgens de overlevering al bestaand sinds 1438. Maar er was al eeuwenlang meer horeca te vinden hetgeen wijst op de functie als pleisterplaats voor de vele reizigers van en naar Antwerpen en Nijmegen. Ook was er sprake van zgn. stille kroegen, er werd zonder vergunning getapt in de voorkamer van particuliere woningen. Door de mogelijke maar nog onzekere ondertunneling van de N65 zou hopelijk iets van het vroegere pleintje kunnen worden hersteld, maar dan helaas zonder de verloren gegane historische linde en gebouwen.

Een pad langs de N65 leidt naar de weg die sinds een groot aantal jaren Antwerpsebaan genoemd wordt, en die na enkele kilometers overgaat in de Oude Baan richting Haaren. Dit doet vermoeden dat de oude handelsweg naar Antwerpen via dit pad liep. De meningen hierover zijn echter verdeeld. Zo is er een hypothese, die stelt dat de werkelijke historische handelsroute tussen 1400 en 1800 aan de andere zijde van Helvoirt via de Oude Bossche Baan naar Loon op Zand liep en dus niet via Tilburg. Discussies als deze zijn echter geen belemmering om van deze wandeling te genieten.

Het eerste gedeelte van de Antwerpsebaan wordt in de volksmond ook wel Ziekenbaantje genoemd. Vanwege een choleraepidemie halverwege de 19e-eeuw stond aan het begin van het pad rechts een ziekenhuisje om cholerapatiënten te verzorgen. Er is weinig bekend over het aantal patiënten dat er werd verpleegd, wel staat vast dat het in 1892 werd gesloopt. De nog bruikbare bouwmaterialen werden geveild in herberg De Zwarte Leeuw en brachten de fraaie som van Fl. 31,00 op. Er is niets meer van terug te vinden, op de plaats van het hospitaaltje is nu een weiland. Slechts een informatiebordje herinnert nog aan dit stukje verleden.

Op enige afstand rechts van de oude handelsroute, hier de Oude Baan genaamd, en gelegen aan de Raamse Akkers is het vroegere bisschoppelijk grootseminarie Haarendael te zien, opgericht in 1839. Hier werd onder andere de in 1982 zalig verklaarde Peerke Donders, geboortig uit Tilburg,  tot priester gewijd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg het gebouw een heel andere bestemming. Het werd in gebruik genomen door de Duitsers als interneringskamp annex gevangenis. Daarvan getuigt een gedenkplaats die de herinnering levend houdt aan de duizenden gevangenen en gijzelaars. Ook na de oorlog hadden er soms weinig vrome activiteiten plaats: In 2018 werd er bijvoorbeeld een drugslab ontmanteld.

In 2019 veranderde het historische maar verwaarloosde en verpauperde landgoed in een ruïne na een hevige brand. Het ligt in de bedoeling om de locatie te ontwikkelen tot een aantrekkelijk (woon)gebied met respect voor de historische waarden die het landgoed kent, maar dit lijkt vooralsnog in het stadium “Discussiëren en plannen maken” te verkeren. Zorgpaviljoens op het terrein bieden intussen onderdak aan arbeidsmigranten en er is heel wat wat heen en weer gepingpongd tussen projectontwikkelaars, gemeenten en provincie. Dit heeft in 2024 geresulteerd in een veelomvattend plan dat recht doet aan de historie van de gebouwen en de gedenkplaats waarbij inbegrepen de bouw van circa 250 (sociale) huur, zorg- en koopwoningen. Helaas weigert de provincie in te stemmen met gedeelten uit dit plan die noodzakelijk zijn voor de financiering ervan. Het zal dus wel weer zo’n vijf tot zeven jaar gaan duren voordat het nieuwe Landgoed Haarendael er staat. Voorlopig zijn alleen de uitgebrande resten van een afstand te “bewonderen”.

Dit laatste wapenfeit werd bepaald niet onder stoelen of banken gestoken. In de weelderig ingerichte woning viel een enorm naakt op, dat pontificaal boven de driezitsbank prijkte. Het stelde een nogal wulpse en zeer jonge mevrouw de Kort voor. Het leverde een bijzonder tafereel op als de inmiddels in haar zestiger jaren verkerende mevrouw de Kort op de bank onder deze jeugdversie met haar visite koutte. Toen er een einde kwam aan het nabuurschap kregen mijn ouders een Haarens wintertafereel als afscheidsgeschenk. Daarna verloor men elkaar uit het oog en was er zover ik weet geen contact meer. Cornelis de Kort overleed in 1996. Onlangs zag ik bij de voorbereiding van dit project in Haaren een oude toren staan ….

De Oude Toren is het overgebleven deel van de uit 1472 stammende St. Lambertuskerk aan het Kerkeind in Haaren, dat destijds een aparte buurtschap vormde. Wegens gebrek aan onderhoud verviel de kerk en in 1780 stortte het middenschip in. De toren en een deel van het koor bleven overeind. In 1853 werden de resten van de oude kerk gesloopt en bleef de toren alleen achter. De klokken werden in 1943 geroofd door de Duitse bezetter.

In 1968 vond een restauratie plaats, die met name het dak en het dichtmetselen van de kerkingang betrof. Daarbij zijn verschillende graven en voorwerpen teruggevonden. Ook werden de fundamenten van de oude kerk in kaart gebracht. De toren werd toen als monument geklasseerd. In 1978 werd het uurwerk hersteld en kwamen er nieuwe klokken, afkomstig van de Utrechtse Sint-Monicakerk die een jaar tevoren gesloopt was. Van 1997 tot 1999 is het grootste deel van de kerkfundamenten opgemetseld tot lage muurtjes, zodat de plattegrond van de vroegere kruiskerk te zien is. Aan de westzijde bevindt zich een ingang in een spitsboog nis maar de toren kan niet worden bezocht. Het is merkwaardig dat het historische Marikenpad niet langs dit monument loopt, oude bronnen zijn niet altijd even duidelijk en vaak onderling afwijkend.

Vanaf mei 2023 vinden echter de raadsvergaderingen plaats in cultureel centrum Tiliander, de raadsleden vonden de zaal te krap geworden. Het vroegere pad naar de kapel staat tegenwoordig bekend als het “trouwlaantje”, een begrip in Oisterwijk, bestaande uit een ongeveer 200 meter lange linden-loofgang tussen de twee rijbanen van De Lind. Het is traditie dat bruidsparen onder het twee eeuwen oude linden-gewelf door naar het stadhuis lopen. De monumentale Lindeboom achter het raadhuis is al honderden jaren oud. In 1388 werd voor het eerst melding gemaakt van de zogeheten Marialinde, het zou daarmee de oudste lindeboom van Nederland zijn. Het is echter onduidelijk of daar de huidige boom mee bedoeld is. Volgens de overlevering werden er kaas- en eiermarkten gehouden en werden er gerechtelijke vonnissen uitgesproken. Ook diende hij als schuilplaats voor de regen. In de 19e-eeuw was het bijna eindeverhaal voor de boom, die geheel was vermolmd. Gelukkig ontstonden bijwortels in de holle stam die de boom nieuw leven ingeblazen hebben.

In de volksmond heette Durendael een kasteel te zijn geweest, maar meer waarschijnlijk was het een groot uitgevallen huis, misschien een jachthuis. Er wordt ook gedacht aan een buitenverblijf voor gefortuneerde regenten en militairen uit Holland. Het lag aan de Voorste Stroom en was in de vijftiende eeuw het eigendom van Berthout Jan Back, een Tilburger. Veel later kocht de met de van een indrukwekkende naam voorziene Ludolf Diderik Willem Carel van Tengnagell in 1777 een dan al behoorlijk bouwvallig huis, een “Heeren Huyzinge met veel boven- en benedenvertrekken”. Voor alle zekerheid heeft de koper toch maar een andere woning betrokken, te weten herenhuis ‘Huyse Durendael’ aan het Kerkplein. Niet lang daarna werd het “kasteel” gesloopt en wel zo grondig dat er niets meer van resteert, met uitzondering van funderingen en resten van de gracht en oprijlaan. Er gaan geluiden dat de stenen zijn gebruikt voor de bouw van huisjes elders in Oisterwijk, maar die lijken op een verzinsel berusten. De bij Durendael horende boerderij heeft het huis een dikke 150 jaar overleefd en is pas vlak na de Tweede Wereldoorlog afgebroken. Hoe het huis er heeft uitgezien is niet bekend, er bestaat geen enkele afbeelding van. Prenten waarop Durendael zou zijn afgebeeld zijn alle van een ander kasteel dat ligt tussen de dorpen Oosterwijk en Heukelum ten zuidwesten van Leerdam. De natuurgebieden Oisterwijkse Bossen en Vennen en Oude Hondsberg maakten deel uit van het uitgestrekte landgoed rond het huis, dat in 1912 in delen is verkocht, en worden nu beheerd door respectievelijk Natuurmonumenten en Brabants Landschap. Er zijn door Stichting Duurzaamheidsvallei plannen geopperd om als herinnering met muurtjes de contouren van Durendael aan te geven op de locatie waar het ooit stond. In 2019 stierven deze plannen echter een voortijdige dood omdat de wethouder hieraan geen medewerking wilde verlenen.

Van de Korvelse Waterloop die vroeger ten zuidoosten van het huidige Korvelplein begon resteert niet veel meer. Onder de Piushaven en het zijkanaal naar het Wilhelminakanaal ligt nog een deel van de oude bedding van deze waterloop die tegenwoordig zijn oorsprong heeft bij Moerenburg. Vanaf het punt dat het stroompje samenvloeit met de Nieuwe Leij vervolgt deze zijn weg onder de naam Voorste Stroom. De beek heeft samen met de Reusel, Rosep en Beerze  een stevig stempel gedrukt op het huidige landschap rond Oisterwijk en stroomt van west naar oost tussen weelderig begroeide oevers door de bebouwde kom. Romantisch is de houten hangbrug die midden in een archaïsch aandoend Brabants boerenlandschap beide oevers met elkaar verbindt. Ten oosten van Oisterwijk vloeit de Voorste Stroom samen met de Achterste Stroom, gaat als Essche Stroom verder die vervolgens uitmondt in de Dommel. Ooit stonden aan de Voorste Stroom twee watermolens waarvan helaas niets meer rest, Ter Borcht ten oosten en de Heukelomse ten westen van Oisterwijk niet ver van café Mie Pieters,. Van die twee was de Heukelomse watermolen eeuwenlang eigendom van de eigenaren van kasteel Durendaal, dat gelegen was aan dezelfde beek. Dit kasteel is in de 19e eeuw vakkundig gesloopt, er zijn geen resten meer te bewonderen. Bij het kasteel behoorde een groot landgoed dat de Oisterwijkse bossen en vennen omvatte alsmede de Oude Hondsberg. Gelukkig is de natuurfunctie van deze gebieden behouden gebleven omdat die al meerdere decennia grotendeels in handen zijn van de Vereniging Natuurmonumenten en Stichting Brabants Landschap. Daarvoor heeft met name de medeoprichter van Natuurmonumenten, Pieter van Tienhoven (1875-1953), zich jarenlang met hart en ziel ingezet. Bekommernis om onze schaarse natuur is dus bepaald niet iets wat pas gedurende de laatste decennia is ontstaan.

De boerderij aan het Baaneind met huisnummer 12 herbergde een zeldzame combinatie van boerderij en brouwerij. Een boerderij waar naast het boerenbedrijf ook een gelagkamer annex tapperij werd uitgebaat kwam veel vaker voor, daar is nog menig voorbeeld van te vinden in Brabant. Meestal rest er dan uiteindelijk alleen nog het café, het boerenbedrijf is aan de wilgen gehangen. De Baaneindse  boerderij dateert van de tweede helft van de 17e-eeuw en heeft een afwijkende constructie ten opzichte van het meer gebruikelijke Brabantse model. Aan een zijde raakt het rieten dak bijna de grond. De nabijgelegen Brouwerssloot doet onmiddellijk herinneren aan de brouwactiviteiten die in de boerderij plaatsvonden. Inmiddels heeft het pand, een rijksmonument, al jaren geen agrarische functie meer. De laatste boerende boer was Jos Krieckaart. Hij was eerder in dienst van Antonine Wilhelmine Eschauzier-Bersin ofwel de ‘Russische Madam’, een rijke en excentrieke dame uit Letland die na het overlijden van haar Nederlandse echtgenoot een riant huis in Scheveningen verruilde voor een zeventiende-eeuwse boerderij in Heukelom. Blijkbaar kwam zij tot die stap vanwege haar verbondenheid met het platteland door haar afkomst als dochter van een pachtboer en omdat zij de streek had leren kennen en meermaals had verbleven bij Mie Pieters. Naast de boerderij liet zij later een vakantiehuisje bouwen dat gebukt ging onder de naam Villa Zonlicht en dat ze later liet verbouwen tot een grote rietgedekte villa. In 1952 werd die door brand volledig in de as gelegd. Haar zoon André genoot landelijke bekendheid vanwege zijn activiteiten in de wereld van de traditionele jazz en leidde een eigen orkest. De ‘Russische Madam’ overleed in 1941 op 69-jarige leeftijd en werd herenigd met haar man in hun graf in Den Haag. Zij werd herinnerd als een genereuze en betrokken vrouw die er niet voor terugschrok zelf de handen uit de mouwen te steken op haar boerderij.

De term ‘duurzaamheid’ wordt te pas en te onpas gebruikt, maar de betekenis is vaak onduidelijk. Gaat het over het hergebruik van een bestaand gebouw, EPC-waardes, GreenCalc-scores, de toepassing van zonnecellen, of is het een sensor waardoor het licht uitgaat als je de kamer verlaat? Dit alles komt voorbij bij de inzendingen in Regio Zuid. Maar er is er maar één waar architectuur en milieubewustzijn op een feestelijke manier samengaan. Het is een ogenschijnlijk eenvoudig gebouwtje. Een bedrijfsruimte met een kas als uitgangspunt bekleed met een latten gevel. Maar bij nader inzien is hier iets heel bijzonders gebeurd. Dit is een zeldzaam voorbeeld van een volledig integraal ontwerp. Verantwoord materiaalgebruik, inventieve toepassing van energie-installaties, gecombineerd met een slim gebruik van groen en daglicht: dit mag duurzaamheid heten.

Proyecto Roble is een prettige verblijfsruimte die milieuvriendelijk is, zonder dat het ergens geforceerd wordt. De houtconstructie is van een Japanse elegantie. Door de daglichttoetreding – ook in de wc’s – hoeft overdag nooit het licht aan. De ruime kantoren zijn sfeervol door de verbijzondering van het interieur. Aan de wanden is vilt van schapenwol aangebracht voor een goede akoestiek. De opbergkasten zijn gemaakt van fruitkratten. Hoe esthetisch ook, niets is overbodig. Klimaattechniek dringt hier door tot het architectonische idioom. De zonnepanelen zijn toegepast als dakbedekking en voor het eerst is hier een helofytenfilter op een schuin dak gelegd.

 BNA gebouw van het jaar 2013 Regio Zuid

Zelden zag de jury een gebouw waarin duurzaamheid zo verregaand tot in de kleinste details is doorgevoerd. Hier is geen geitenwollen sok meer te bekennen. Dit is vreugdevolle duurzaamheid. Er is maar één kanttekening: de elegante schoonheid van het kantoor steekt schril af tegen de plompheid van het naastgelegen huis, waarmee het verbonden is. Hier spreekt wel een mooie symboliek uit: het plompe huis mag blijven, maar we laten dit wel achter ons. Proyecto Roble is de toekomst. Dit is waar de architectuur in Nederland naartoe moet.

Opvallend aan het gebouw is de gevel, die afgewerkt is met een donkere rubberen gevelbekleding die met cd-schijfjes is gecapitonneerd. Deze heeft tevens een geluidsisolerende functie wat gezien de bespelers van het podium geen overbodige luxe zal zijn.

In 1994 besloot het gemeentebestuur de toenmalige linde te laten kappen wegens een boomziekte, welk besluit door de Tilburgers bepaald niet in dank werd afgenomen. Tot op heden is het niet gelukt om een nieuw exemplaar op te kweken, zodat er zeker voor de oudere generatie Tilburgers een leegte is achtergebleven die zeker niet is opgevuld door de weinig vrolijk stemmende façade van het Pathé filmtheater. Na de laatste herinrichting wordt het plein opgesierd door een waterpartij en grasstroken. Helaas is de Heuvelring die langs het plein loopt niet autovrij, maar gezien de grootse plannen van het gemeentebestuur met de inrichting van de binnenstad zou dit ten goede kunnen veranderen. De Heuvelse of St. Jozefkerk neemt een prominente plaats in aan het plein en is een van de belangrijkste kerkgebouwen van het centrum. De neogotische kerk is in fasen gebouwd tussen 1871 en 1889 in de tuin van een voormalige kazerne, welke zelf werd verbouwd tot pastorie. Ervoor staat een Heilig Hartbeeld uit 1921. In de kerk zijn twee orgels te zien, waarvan het hoofdorgel zo’n 500 pijpen bevat. De beide kerktorens verheffen zich 72 meter boven het plein. Op de oudste kaart van Tilburg uit 1760 is de Heuvel afgebeeld als een van de ‘Frankische driehoeken’, gevormd tussen drie straten met aan de buitenzijde beperkte bebouwing. Deze ‘herdgang’ grensde aan de zuidzijde aan het Marikenpad, de historische handelsroute van Nijmegen naar Antwerpen. In de loop der jaren is de Heuvel het centrale plein van Tilburg geworden en gebleven. Aardig weetje is dat om een doorgang te creëren van de Heuvel naar het Piusplein bijna de helft van het huis aan Heuvel 38, waarin later de nu voormalige huisartsenpraktijk van Dr. Taminiau gevestigd was, moest worden afgebroken. Rechts van de voordeur van het statige pand dat inmiddels ten prooi is gevallen aan de horeca was ooit eenzelfde gevel als aan de linkerzijde.

In 1659 was de bestrating van de gehele huidige Heuvelstraat voltooid. Om die reden werd de straat toen Steenwech genoemd. Het gedeelte richting Nieuwlandstraat, dat in de loop van de tijd deel uit is gaan maken van de huidige Heuvelstraat was vermoedelijk al eerder bestraat. De werkzaamheden werden op dringend verzoek van de straatbewoners uitgevoerd, Zij waren het meer dan beu dat hun straat een onbegaanbare modderpoel werd na regenval en tijdens de winter maar moesten niettemin wel bijdragen in de kosten. Nog in het midden van de 19e-eeuw heette de westelijke helft Kerkstraat, de oostelijke helft vanaf de Telefoonstraat toen al Heuvelstraat. Aan het einde van dezelfde eeuw wordt de hele straat op kadastrale informatie als Heuvelstraat aangeduid. Al in die tijd was de Heuvelstraat de grootste winkelstraat van Tilburg, die destijds nog wel verkeer kende. Het begrip voetgangerszone was toentertijd nog niet bekend en maakte pas in de jaren ‘60 van de vorige eeuw zijn entree. Het huidige winkelaanbod verschilt natuurlijk ontegenzeglijk met dat van toen en het is er niet in alle opzichten op vooruit gegaan. Zoals in zoveel Nederlandse steden is er een overvloed aan filialen van winkelketens met de nadruk op kleding en telefoonaanbieders. Een van de oudere panden in de Heuvelstraat staat op de hoek met de Telefoonstraat en dateert van 1858. Met weinig, zeg maar geen historisch besef is in 1959 vijf meter van het pand afgehaald ten behoeve van verbreding van de Telefoonstraat met als gevolg de totaal uit de toon vallende zijgevel. Voor diegene die minder geïnteresseerd is in het hedendaags etalageaanbod loont het zeker de blik eens omhoog te richten. Dan is er nog menig mooie gevel boven die etalages te ontdekken, kijk bijvoorbeeld vanaf de Oude Markt richting de tegenoverliggende panden aan de Heuvelstraat. Tot ca 1950 maakte in Tilburg alle doorgaand verkeer van Breda naar Eindhoven of Den Bosch in beide richtingen gebruik van de Heuvelstraat, dus na al die eeuwen nog steeds van het Marikenpad, nu voetgangersgebied voor winkelend publiek.

Kort voor de bevrijding In 1945 heeft de Tilburgse verzetsstrijder Coba Pulskens haar dapperheid met de dood in een gaskamer in concentratiekamp Ravensbrueck moeten bekopen. In de Onze Lieve Vrouwe ter Nood kapel aan de Kapelhof is een plaquette te vinden die de herinnering aan haar levend houdt. Op initiatief van een aantal Tilburgers is deze kapel opgericht ter nagedachtenis van tijdens Wereldoorlog II omgekomen stadsgenoten en ook ter ere van de Lieve Vrouwe ter Nood ofwel Maria. Dit bijzondere, moderne en asymmetrische gebouwtje is een ontwerp van de Tilburgse architect Jos Schijvens en is in 1964 ingewijd door Mgr. Bekkers.

De fraaie glas-in-betonramen zijn van kunstenaar Daan Wildschut. In het interieur valt een prachtig 15e –eeuws Mariabeeld te bewonderen, helaas zonder de van gedoneerde sieraden gemaakte gouden kroon. Na een diefstal werd het beeld teruggevonden zonder haar hoofdbedekking. In de kapel, in 2012 genomineerd als een van de vijf meest levende oorlogsmonumenten in Brabant, ligt een gedenkboek, waarvan elke dag een bladzijde wordt omgeslagen. Sinds februari 2015 staat het gebouw geregistreerd als rijksmonument. Loop dus even vanaf de Heuvelstraat via de Oude Markt naar de Kapelhof om dit bijzondere monument te bezoeken.